OKULDA AKRAN İSTİSMARI

OKULDA AKRAN    İSTİSMARI

    Okullarda akran istismarı oldukça yüksek oranda görülmesine ve bir çok soruna yol açmasına rağmen  okul idareleri ve aileler tarafından önemi bilinmediğinden üstünde durulmamaktadır. Bir çok akran istismarı, çocuklar arasında ‘olur böyle şeyler’ şeklindeki bir yaklaşımla geçiştirilmektedir.  fakat akran istismarı şimdi ve gelecekte bir çok önemli soruna neden olmaktadır. Aşağıda akran istismarı, nedenleri ve sonuçları kısaca  anlatılmaktadır.

Olweus’ a göre ”bir ya da birden fazla  öğrenci tarafından gerçekleştirilen zaman içinde tekrarlayıcılığı ve sürekliliği olan, olumsuz davranışlara maruz kalan bireyin durumuna akran istismarı” denmektedir. Birini kasten, ya da bilinçli bir şekilde incitmek, tehdit etmek ya da korkutmak şeklinde de tanımlanmaktadır.E. Roland 1989 yılında akran istismarını, ”bir bireyin veya grubun  kendini koruyamayacak birine karşı uyguladığı uzun süreli fiziksel ve psikolojik” şiddet olarak tarif etmiştir.

Akran istismarı, doğrudan ve ya dolaylı olarak ve fiziksel ve ya sözel olarak  yapılmaktadır.

Doğrudan sözel istismar, bir öğrencinin diğer öğrenciye direkt olarak lakap takma, alay etme, kötü söz söyleme, tehdit edici sözler söyleme vb. şekilde olmaktadır.

Dolaylı sözel istismar,  bir öğrenci hakkında kötü söylentiler yayma, gruptan dışlama, oyuna almama, aşağılayıcı mektup gönderme, vb. şekilde yapılmaktadır.

Fiziksel istismar ise tekmeleme, vurma, istemediği davranışları yapmaya zorlama,  zorla harçlığını alma vb. davranışlardır.

Erkek öğrenciler kız öğrencilerden daha fazla istismar eder ve edilirler. Erkekler hem kızları, hem erkekleri  (daha çok erkekleri)  istismar ederken, genellikle doğrudan yolları tercih etmektedirler. Kızlarsa daha çok kızları ve dolaylı yollarla istismar etmektedirler.

Akran istismarı oldukça sık görülmektedir. Yapılan araştırmalar ilk öğretimde % 20-30, orta öğretimde % 10- 20 oranlarını vermektedir.

Akranlarını istismar eden çocukların bu davranışlarının bir çok nedeni vardır.

Bireysel nedenler: Saldırgan tutum, aktif ve dürtüsel mizaca sahip olma, fiziksel güç sahibi olma, karşıt olma- karşı gelme davranışı, anti sosyal davranışlara sahip olma vb  gibi özelliklere sahip çocuklarda akranlarını istismar etme oranı daha yüksektir.

Ailesel nedenler: Aile içinde fiziksel ceza, sözel ve fiziksel saldırı, alay etme, ad takma gibi davranışlar, çocuğa yetersiz  ilgi ve sevgi, çocuğun davranışlarını yeterince izleyip kontrol edemeyen ailelerde yetişen çocuklarda akranlarını  istismar etme oranı daha yüksektir.

Yaşamın ilk yıllarında annenin çocuğa yetersiz bakımı ve ilgisi çocuğun ilerde diğer çocuklara karşı saldırgan davranışlar göstermesi riskini arttırmaktadır.

Anne babanın ve ye çocuğa bakan kimselerin çocuğun saldırgan davranışlarına izin vermesi de risk etkenidir.

Okula ait nedenler: Okulun sosyal yapısı, müdür ve öğretmenlerin, rehberlik bölümünün çocuğun davranışlarını izleme ve akran istismarına karşı yetersiz  kalması akran istismarı için risk etkenidir.

Akran istismarına uğrayan öğrenciler de; utangaç, içe kapanık, pek yakın arkadaşı olmayan, kendine güveni az ve kendini koruyamayan, pasif, aşırı korunmuş ailelerden  gelme, farklı etnik kökenden gelme, bazı  hastalıklara sahip olma, sakatlıklara sahip olma, öğrenme sorunlarının olması gibi özellikler sık görülmektedir.

Akran istismarına uğrayan çocuklarda hangi sorunlar görülmektedir?

Depresyon, intihar düşünceleri, fiziksel yakınmalar, genel kaygı düzeyinde artma, daha fazla  görülmektedir.

Ayrıca; uyku sorunları, gece işemeleri, ders başarısında düşme, okula gitmek istememe,  yoğunlaşma güçlüğü, uyumsuzluk, güvensizlik, içe kapanma, kendine güven ve saygıda düşme, arkadaşlık kurmada yetersizlik  daha sık görülmektedir.

Akranlarını istismar eden çocukların yaklaşık yarısı  yirmili yaşlarda suç işlemektedirler. İstismara uğrayanlarda da ilerde yukarıda belirtilen sorunların devamı niteliğinde sorunlar görülmektedir. Bu nedenle bir çocukta akran istismarına uğradığı şeklinde kuşku varsa veya çocuk bu konuda konuşuyorsa aileler bunu ciddiye almalıdırlar. Okulda çocuklar arasında olur böyle şeyler şeklindeki bir yaklaşım, istismarın devam etmesine, çocuğun bu durumu normal görmesine, istismarı bir daha anlatmamasına  neden olabilir. Aynı şey istismar eden çocukların ebeveynleri içinde  geçerlidir.

Akran istismarında ne yapılmalıdır?

Akranlarını istismar eden çocuklara da, istismara uğrayan çocuklara da yardım edilmelidir. Akranlarını istismar eden çocukların, bireysel ve ailesel sorunları tespit edilmeli ve okul idarecileri, öğretmenler ve ebeveynler işbirliği yapmalıdırlar.  Gerekli durumlarda  çocuk psikiyatrisi uzmanlarından yardım istenmelidir.

İstismara uğrayan çocuklar için de öncelikle onları istismardan koruyan önlemler alınmalı, daha sonra yukarıda belirtilen sorunlarının çözümü için ebeveynler, okul idarecileri, öğretmenler ile işbirliği yapmalıdırlar. Gerekli hallerde çocuk psikiyatrisi uzmanlarından yardım istemelidirler. Bu çocukların tedavisinde öz güvenlerini, arkadaş ilişkilerini geliştirmek, girişkenlik eğitimi vermek  öncelikle ele alınmalıdır.

Doç. Dr. Mazlum ÇÖpür

Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Uzmanı